入木三分是什么生肖
Атлантик океан | |
---|---|
![]() | |
Май?аны | 91,66 млн км2 |
К?л?ме | 329,66 млн км3 |
И? ?ур т?р?нлек | 8742 м |
Уртаса т?р?нлек | 3736 м |
![]() | |
![]() |
Атлантик океан — ?урлы?ы буйынса Ер?? Тымы? океандан ?у? икенсе, т?нья?та Гренландия ??м Исландия, к?нсы?ышта Европа ??м Африка, к?нбайышта Т?нья? ??м К?нья? Америка ??м к?нья?та Антарктида ара?ында урынлаш?ан.
Май?аны — 91,66 млн км2, шулар?ы? я?ынса 16 проценты ди?ге???р??, ?улты?тар?а ??м бо?а??ар?а. Яр буйы ди?ге???рене? май?аны ?ур т?гел ??м ?ыу май?аныны? д?й?м май?аныны? 1 проценттан артмай. ?ыу к?л?ме — 329,66 млн км2, был Б?т? донъя океаны к?л?мене? 25 процентына ти?. Уртаса т?р?нлеге — 3736 м, и? ?уры — 8742 м (Пуэрто-Рико со?оро). Океан ?ыу?арыны? уртаса то?лоло?о — я?ынса 35 ‰. Атлантик океанды? яр буйы ?ы?аты т?б?к ?ыу?арына: ди?ге???рг? ??м ?улты?тар?а б?лен?.
Атама?ы борон?о грек мифология?ында титан Атлас (Атланта) атама?ынан килеп сы??ан, шунлы?тан океан Атлантика тип атала.
Этимология
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Океанды? атама?ы б.э.т. V быуатта борон?о грек тарихсы?ы Геродотты? ???р??ренд? барлы??а кил?, ул ?Геркулес ба?аналары мен?н ди?ге? Атлантида (борон?о ?τ????? — Атлантис)? тип я??ан. Атама?ы Борон?о Грецияла Атланта тура?ында билд?ле бул?ан мифтан килеп сы??ан, ул Урта ди?ге??е? и? к?нбайыш н?кт??енд? к?к к?мб??ен и?енд? тотоп тор?ан титан. Рим ?алимы ?лк?н Плиний I быуатта х??ерге Oceanus Atlanticus (лат. Oceanus Atlanticus) — ?Атлантик океан? тиг?н атаманы ?уллан?ан. Т?рл? ва?ытта океан ?л?шт?ре К?нбайыш океан, Т?нья? ди?ге?, Тыш?ы ди?ге? тип атал?ан; Атлантик океанды? к?нья? ярты?ын ?ай?ы бер?? Эфиопия ди?ге?е й?ки океаны тип атай?ар, с?нки ?Эфиопия? термины Сахараны? б?т? субэкваториаль Африка?ына ла (? ?Абиссиния? экзонимы Эфиопия империя?ына ?арата ?улланыла).
XVIII быуат урта?ынан ?ына Атлантик океан атама?ы х??ерге м???н?л? ?улланыла башлай[1], рус теленд?ге т??ге атластар?а (1737, 1757) шулай у? ?Т?нья? ди?ге??[2] атама?ы ла ?улланыла. 1739 ??м 1764 йылдар?а академик Крафт д?реслект?ренд? Атлантик океян й?ки ?у?ыра? океан тип я?ыла. Океан... ?урлы?ы буйынса ике ди?ге?г? б?ленг?н: уны? экватор?а тиклем т?нья? ?л?ш? Атлантик ди?ге? тип, К?нья? ?л?ш? Эфиоп ди?ге?е тип атала[3]?; 1824 йылда?ы донъя карта?ында х??ерге м???н?л? ?Атлантик океан? атама?ы ?улланыла.[4]
Физик-географик характеристика?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Океан | Май?аны ер ?ыу, млн. км2 |
К?л?ме, миллион км3 |
Ул т?р?нлеге, м |
?ур океан т?р?нлеге., м |
---|---|---|---|---|
Атлантик | 91,66 | 329,66 | 3736 | Пуэрто-Рико улы?ы (8742) |
?ин | 76,17 | 282,65 | 3711 | Ула? зонд (7209) |
Т?нья? Бо?ло | 14,75 | 18,07 | 1225 | Гренланд ди?ге?е (5527) |
Тихон | 178,68 | 710,36 | 3976 | Марс уй?ыулы?ы (11 022) |
Донъя | 361,26 | 1340,74 | 3711 | 11 022 |
Д?й?м м??л?м?тт?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Атлантик океан ?урлы?ы буйынса океандар ара?ында икенсе урында тора. Май?аны — 91,66 млн км2, ?ыу к?л?ме — 329,66 млн км2. Субарктик ки?лект?р??н Антарктида?а тиклем ?у?ыл?ан. ?инд океаны сиге Эн? мороно (Мысь Игольный) меридианы (20°E) буйлап Антарктида (Земля Королевы Мод) яр?арына тиклем ?у?ыла. Тымы? океан мен?н сик Горн морононан 68°04' W меридианы буйлап й?ки К?нья? Американан Антарктида ярымутрауына тиклем Дрейк бо?а?ы аша, Осте утрауынан Штернек моронона тиклем ?т?
Т?нья? Бо?ло океан мен?н сик Хадсон бо?а?ыны? к?нсы?ыш ине? урыны буйлап ?т?, Артабан Дэвис бо?а?ы аша ??м Гренландия утрауы яры буйлап Брюстер моронона тиклем, Дания бо?а?ы аша Исландия утрауында?ы Рейдинупур моронона тиклем, яр буйында Герпир моронона, артабан Фарер утрау?арына, артабан Шетланд утрау?арына ??м Скандинавия ярымутрауы яр?арына тиклем 61° т?нья? ки?лект?. ?ай?ы бер?? океанды? к?нья? ?л?ш?, т?нья? ки?лект?н 35 ° тиклем (?ыу ?йл?неше ??м атмосфера ниге?енд?) 60 °С. 4. (океан т?б? рельефы буйынса) К?нья? океан?а ?арай..
Ди?ге???ре ??м ?улты?тары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Атлантик океан ди?ге???рене?, ?улты?тарыны? ??м бо?а??арыны? май?аны — 14,69 млн км2 (океанды? д?й?м май?аныны? 16 %), к?л?ме 29,47 млн км2 (8,9 %). И? билд?ле ди?ге???р ??м т?п ?улты?тар (с???т у?ы буйынса): Ирланд ди?ге?е, Бристольский ?улты?ы, Т?нья? ди?ге?, Норвег ди?ге?е, Балтик ди?ге?е (Ботнический ?улты?ы, Фин ?улты?ы, Рига ?улты?ы), Бискай ?улты?ы, Урта ди?ге? (ди?ге? Альборан, Балеар ди?ге?е, Лигур ди?ге?е, Тиррен ди?ге?е, Адриатик ди?ге?е, Ион ди?ге?е, Эгей ди?ге?е), М?рм?р ди?ге?е, ?ара ди?ге?, Азов ди?ге?, Гвинея ?улты?ы, ди?ге? рисер, лазарев ди?ге?е, уэдделл ди?ге?е, скоша (?ай?ы бер?? ?у??ы д?рт???е К?нья? океан?а индер?л?р), Кариб ди?ге?е, Мексика ?улты?ы, Саргасс ди?ге?е, ?улты? Мэн, изге лаврентий ?улты?ы, лабрадор ди?ге?е[5]. Шулай у? Ирмингер ди?ге?е (Гренландия ??м Исландия ара?ында), Кельт ди?ге?е, Ироз ди?ге?е, Нидерланд яры буйында?ы ватт ??м баш?а ?л?шт?р?е айыралар.
![]() |
![]() |
![]() | |
Был т?р?н? океан утрау?ары мен?н Ньюфаундленд (Канада) | утрау Эльба буласа? Урта ди?ге? | Пляж утрау?ары Куба ?ала янында Варадеро | Бо?ло? н буве утрауы к?нья? Атлантика |
Утрау?ары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Атлантик океанды? и? ?ур утрау?ары ??м архипелагтары: Британия утрау?ары (Б?й?к британия, Ирландия, Гебрид утрау?ары, Оркней утрау?ары, Шетланд утрау?ары), Оло антил утрау?ары (Куба, Гаити, Ямайка, Пуэрто-Рико, Хувентуд), Ньюфаундленд, Исландия, Утлы Ер архипелагы (Утлы Ер, Пилос наварино?а), Маражо, Сицилия, Сардиния, Кесе антил утрау?ары (Тринидад, Гваделупа, Мартиника, Кюрасао, Барбадос, Гренада, Сент-Винсент, Тобаго), Фолкленд (Мальвинский) утрау?ары (Фолкленд К?нсы?ыш (Соледад), Фолкленд К?нбайыш (Гран-Мальвин)), Багам утрау?ары (Эгина, чериго, Оло Инагуа, Оло Багама), Кейп-Бретон, Кипр, Корсика, Крит, Антикости, Канар утрау?ары (Тенерифе, Фуэртевентура, Гран-Канария), Зеландия, Принц Эдуард, Балеар утрау?ары (Майорка), К?нья? Георгия, Лонг-Айленд, Моонзундский архипелагы (Ридала, Хийумаа), й?шел морон утрау?ары, Эвбея, К?нья? Спорада (Родос), Готланд, Фюн, Киклад утрау?ары, Азор утрау?ары, Балеар утрау?ары, К?нья? шетланд утрау?ары, Биоко, Бижагош утрау?ары, Лесбос, Аланд утрау?ары, Фарер утрау?ары, Эланд, Лолланна, К?нья? оркней утрау?ары, С-Том, Мадейра утрау?ары, Мальта, Принсипи, Изге Елена, К?т?реле?, Бермуд Утрау?ары[5].
Океан формалашыу тарихы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
Атлантик океан Мезозой осоронда борон?о суперконтинент Пангеяны? Гондвананы? к?нья? материк ?л?ш?н? ??м Т?нья? Лавразия?а б?лене?е ????мт??енд? барлы??а килг?н. Триасты? и? а?а?ында был ?ит?алар?ы? к?п ?лк?ле х?р?к?те ????мт??енд? х??ерге Т?нья? Атлантиканы? беренсе океан литосфера?ы барлы??а кил?. Тетис океаныны? тар?аулы?ыны? к?нбайыш?а ки??йе?е рифт зона?ы барлы??а килтер?.
Уй?ыулы? Анлантика формалашыу?ы? башлан?ыс стадия?ында к?нсы?ышта Тетис океаныны? ике ?ур океан бассейнын ??м к?нбайышта Тымы? океанды тоташтырыу булара? барлы??а кил?. Атлантик океан уй?ыулы?ыны? артабан?ы ??еше Тымы? океан к?л?мене? к?ме?е мен?н б?йле була. Ирт? юра д??еренд? Гондвана Африка?а ??м К?нья? Америка?а б?лен? башлай ??м х??ерге К?нья? Атлантиканы? океан литосфера?ын барлы??а кил?. Криттар?а Лавразия тар?ала, Т?нья? Америка Европанан айырыла башлай. Шул у? ва?ытта Гренландия, т?нья??а табан к?сеп, Скандинавия ??м Канаданан айырыла. ?у??ы 40 миллион йыл эсенд? ??м бе??е? к?нд?рг? тиклем Атлантик океан бассейнын я?ынса океан урта?ында урынлаш?ан бер??м рифт к?с?ры буйынса асыу дауам ит?.[6].Б?г?нг? к?нд? л? тектоник плиталар х?р?к?те дауам ит?. К?нья? Атлантикала Африка ??м плиталарыны? айырма?ы йылына 2,9-4 см ти?лек мен?н дауам ит?. ???к Атлантикала Африка, К?нья? Америка ??м Т?нья? Америка плиталары йылына 2,6-2,9 см ти?лек мен?н айырыла. Т?нья? Атлантикала Евразия ??м Т?нья? Америка плиталарыны? таралыуы йылына 1,7-2,3 см ти?лек мен?н дауам ит?. Т?нья? Америка ??м К?нья? Америка плиталары к?нбайыш?а табан х?р?к?т ит?, т?нья?-к?нсы?ыш?а Африка плита?ы, ? к?нья?-к?нсы?ыш?а ?арай Евразия плита?ы Урта ди?ге? буйында ?ы?ылыу билбауын барлы??а килтер?.[7].
Ди?ге? т?б? рельефыны? т???л?ш? ??м геология?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
Шельфты? (ди?ге? ?ыуы ба?ыу?ан хасил бул?ан ?ай урындар) байта? райондары Т?нья? ярымшар?а урынлаш?ан ??м Т?нья? Америка ??м Европа яр?арына тер?леп тора. Д?ртенсел осор?а шельфты? к?п ?л?ш?н континенталь бо?ло? ?аплай, улар рельефты? бо?ло? формаларын барлы??а килтер?.
Шельф рельефыны? та?ы бер элементы — ?ыу а?тында ?ал?ан йыл?а ???нд?ре, улар Атлантик океанды? б?т? шельф райондарында тиерлек осрай. Шельфта континенталь ултырмалар ки? тарал?ан. Африка ??м К?нья? Америка яр?арында шельф ?ур булма?ан райондар?ы бил?й, ?мм? К?нья? Американы? к?нья? ?л?ш?нд? ул ?и?елерлек ки??й? (патагон шельфы). ?ыу ба?ыу а?ымдары ?омло ?ырттар барлы??а килтерг?н, улар х??ерге заман рельефыны? субакваль формаларыда и? тарал?аны булып тора. Улар Т?нья? ди?ге?е шельфына хас, Ла-Манш, шулай у? Т?нья? ??м К?нья? Америка шельфтарында ?ур к?л?мд? осрай. Экваториаль-тропик ?ыу?а (бигер?к т? Кариб ди?ге?енд?, Багам яр?арында, К?нья? Америка ярында) м?рйен рифтары ки? тарал?ан.[8].
Атлантик океанды? к?пселек райондарыны? континент битл????ре ????к, ?ай?ы бер?? улар ?ик?лт?ле профилле ??м ?ыу а?ты каньондары тарафынан т?р?н тар?ал?ан. ?ай?ы бер райондар?а континенталь битл????р яйлалар сиге мен?н тоташа:эре у?маш (длыба) структура?ы Фарер-Исландия сиген?н, Исландиянан Т?нья? ди?ге?г? тиклем ?у?ыл?ан. Ошо у? т?б?кт? Рокалл-Хиллз урынлаш?ан, ул шулай у? Европа субконтинентыны? ?ыу а?ты ?л?ш? булып тора.[8].
Континенталь ит?к о?онло?оно? к?п ?л?ш?нд? 3-4 км т?р?нлект? ят?ан ??м а??ы ултырмалар?ы? ?е??тле (бер нис? километр) ?алынлы?ынан тор?ан тупланманан тора. Атлантик океанды? ?с йыл?а?ы донъяла и? ?ур ун йыл?а и??бен? ин? — Миссисипи (йылына 500 миллион тонна а?ым), Амазонка (499 млн тонна) ??м Оранж (153 млн тонна). Атлантик океан бассейнына йыл ?айын уны? т?п йыл?аларыны? 22-?енд? ген? ташыл?ан ултырма материалды? д?й?м к?л?ме 1,8 млрд тоннанан ашыу т?шкил ит?. Континенталь ит?кте? ?ай?ы бер райондарында лайлалы а?ымдар?ы сы?арыу ?с?н ?ур конустар бар, улар ара?ында и? ?уры — Хадсон, Амазонка, Рона (Урта ди?ге???), Нигер, Конго ?ыу а?ты каньондарын сы?арыу конустары. Т?нья? Америка континенталь ит?ге буйлап к?нья? й?н?лешт? ?ал?ын арктик ?ыу?ар а?ып т?ш?? с?б?пле, гигант ултырма формалар барлы??а кил?.[8][9].
И?к?рм?л?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ↑ Поспелов Е. М. Географические названия мира: Топонимический словарь. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2001. — С. 24.
- ↑ Земноводный глобус без Америки. До и после великих открытий . leninka-ru.livejournal.com. Дата обращения: 25 декабрь 2019.
- ↑ Новое всеобщее землеописание, для употребления в училищах: Первый курс . books.google.ru. Дата обращения: 25 декабрь 2019.
- ↑ Земноводный глобус без Америки. До и после великих открытий . leninka-ru.livejournal.com. Дата обращения: 25 декабрь 2019.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Атлас океанов. Термины, понятия, справочные таблицы.— М.: ГУНК МО СССР, 1980. С. 84—85
- ↑ Ушаков С. А., Ясаманов Н. А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984. — С. 142—191.
- ↑ Ушаков С. А., Ясаманов Н. А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984. — С. 10—15.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Физическая география материков и океанов / Под общей ред. А. М. Рябчикова. — М.: Высшая школа, 1988. — С. 535—540.
- ↑ Каплин П. А., Леонтьев О. К., Лукьянова С. А., Никифоров Л. Г. Берега. — М.: Мысль, 1991. — С. 130—135.
???би?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Атлас океанов. Термины, понятия, справочные таблицы. — М.: ГУНК МО СССР, 1980.
- Физическая география материков и океанов / Под общей ред. А. М. Рябчикова. — М.: Высшая школа, 1988.
- Просвиров Е. С. Ядовитые и опасные рыбы тропических вод Атлантики. — М., 2007.
- Перлмуттер А. Руководство по определению морских рыб (Атлантического побережья США). — М., 1970.